Tokat'ta Bulunan Hanlar

17. yüzyılda Tokat’a gelen Evliya Çelebi on üç büyük handan söz etmiştir. Bunun dışında da başka hanlar olduğunu, ancak bunların o kadar ünlü olmadığını ileri sürmüştür.

Tokat’ta han sayısının fazla oluşu ekonomik yönden şehrin ileri bir düzeyde olduğunu da göstermektedir. Bu hanlardan bazıları günümüze gelemeyerek yıkılmıştır. Büyük olasılıkla da bu hanlar depremler sonucu ortadan kalmıştır.

• Taş Han (Merkez)

Tokat Gazi Osman Paşa Caddesi'nde bulunan bu han halk arasında Voyvoda Hanı ismi ile tanınmıştır. Kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemekle beraber Vakıf kayıtlarında 1631 yılında yapıldığı belirtilmiştir.19. yüzyılda Evkaf Nezareti tarafından satılmış, sonra yeniden Evkaf Nezaretinin mülkiyetine geçmiş, daha sonra da Adliye Vekâletine satılmıştır. Han bir süre de et ve sebze hali olarak kullanılmıştır. 20. yüzyılın sonlarında da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiş, Vakıf Öğrenci Yurdu olarak kullanılmaktadır. Han, kesme taş ve tuğladan, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen ve iki katlı olarak yapılmıştır. Hanın ortasında büyük bir avlu bulunmaktadır. Ayrıca girişte bir mescit ile 32 odaya yer verilmiştir. Hanın ikinci katında avluya bakan revakların arkasında odalar sıralanmıştır. Hanın toplam oda sayısı 112’dir. Doğu yönündeki birinci katta revak bulunmamaktadır. Depremlerden ötürü zarar gören han, zaman zaman onarılmış avlu revaklarının, kemerlerin araları duvar örülerek kapatılmış ve bu nedenle de orjinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. 1939 yılındaki depremde doğu yönündeki revak ve avludaki sundurmaların bir bölümü de yıkılmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yaptığı onarım sırasında buradaki sundurmalar kaldırılmış, üst kat revakları camlı ve kapalı mekanlar haline dönüştürülmüştür. Hanın cephe görünümünde alt katta yuvarlak kemerli bölümler ve yuvarlak kemerli giriş kapısı, ikinci katta da dikdörtgen pencereler bulunmaktadır.

• Sulu Han (Merkez)

Tokat il merkezinde Bedestenin yanında, Sulu Sokak’ta bulunan bu hanın kitabesi bulunmadığından yapım tarihi ve banisi bilinmemektedir. Bulunduğu sokaktan ötürü Sulu han ismi ile tanınmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlar ve depremler nedeniyle de orjinalliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Büyük olasılıkla han 19. Yüzyılda yapılmıştır. 1930 yılına kadar cezaevi olarak kullanılmış, 1957 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek öğrenci yurduna dönüştürülmüştür. Han kesme taş ve tuğladan iki katlı olarak yapılmıştır. Dikdörtgen planlı olup, kuzey ve güneydeki dış duvarları dışa kapalıdır. Giriş kapısı yuvarlak kemerlidir. Avlu etrafında revak ve arkasında odalar sıralanmıştır.

• Yağcıoğlu Hanı (Merkez)

Tokat il merkezi, Sulu Sokak’ta bulunan bu hanın yapım tarihi ve banisi bilinmemektedir. Han ile ilgili kitabe günümüze gelememiş, kaynaklarda da onunla ilgili yeterli bir bilgiye rastlanmamaktadır. Han moloz taş ve tuğladan iki katlı olarak dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Mimari üslubu Taş Han ile benzerlik göstermektedir. Avlu etrafında revak ve odalardan meydana gelmiştir. Hanın giriş kapısı kısa kenarındadır. Han 1935 yılına kadar iyi bir durumda bulunuyordu. 1939 depreminde hasar görmüştür. 1935 yılında Tokat İtfaiyesi bu hanı kullanmış, 1985 yılında da yıktırılmıştır.

• Develik (Deveciler) Han (Merkez)

Tokat il merkezinde, Takyeciler Camisi’nin güneyinde, Sulu Sokak’ta bulunan bu hanın kitabesi günümüze gelememiştir. Ayrıca Vakıf kayıtlarında da yapımı ile ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır. Bununla beraber mimari üslubundan 15.-16. Yüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır. Han, kesme taş, moloz taş ve tuğladan iki katlı, dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Ortadaki dikdörtgen avlunun etrafında hanın odaları sıralanmıştır. Yakın tarihlere kadar kalın çevre duvarları ayakta duran hanın diğer bölümleri depremlerden ötürü yıkılmıştır. Günümüzde han harap bir durumdadır. Yalnızca kuzey cephesindeki giriş portali, demir kapısı iyi bir durumdadır.

• Paşa Han (Merkez)

Tokat il merkezinde, İvaz Paşa Mahallesi’nde, Sulu Sokak’ın sonunda bulunan bu han Sultan I.Mahmut döneminde Zararlızade Mehmet Paşa tarafından 1752 yılında yaptırılmıştır. Paşa Hanı kesme taştan yapılmış, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Yuvarlak kemerli giriş portalinden dikdörtgen planlı bir avluya girilmektedir. Avlu içerisinde herhangi bir kalıntı günümüze gelemediğinden hanın planı hakkında bilgi yoktur. Bugün şahıs mülkiyetinde bulunan hanın portali camekânla kapatılmış ve ticarethane haline dönüştürülmüştür. Bu portal üzerinde iki hayvan figürü kabartma olarak işlenmiştir. Bunlar zincirle selvi ağacına bağlanmış iki kaplan figürüdür.